Glikokortykosteroidy (GKS) są grupą substancji, której skuteczność w leczeniu różnego rodzaju zmian i chorób skórnych, jest bardzo wysoka. Obecnie stosowane preparaty, przechodzą przez wiele różnych modyfikacji, co sprawia, że ich skuteczność jest jeszcze większa, przy jednoczesnym, wysokim poziomie bezpieczeństwa. Terapia GKS, stosowana może być w bardzo różnych kombinacjach, a jej przebieg oraz wszelkie zalecenia ustalane są indywidualnie, zgodnie z diagnozą oraz z efektami, jakie ma przynieść terapia.
Spis treści:
- Fakty historyczne
- Miejscowe zastosowanie glikokortykosteroidów
- Mechanizm działania GKS
- Sposób działania
- Działanie lecznicze i terapeutyczne
- Zastosowanie
- Metody zastosowania
- Co z efektami ubocznymi?
- W przypadku dzieci
Fakty historyczne
W 1950 roku, chemik Edward Kendal oraz reumatolog Philip Hench, odznaczeni zostali prestiżową nagrodą Nobla, za odkrycie hormonów kory nadnerczy oraz zbadanie ich struktury i biologicznego działania. Już w 1951 roku, po zsyntetyzowaniu hydrokortyzonu, udowodniono jego niezwykłą skuteczność w leczeniu dermatologicznym. Obecnie, rozwój nauki i technologii, przyniósł nowe rozwiązania w zakresie stosowanego podłoża, co sprawiło, że stosowanie glikokortykosteroidów stało się znacznie bezpieczniejsze.
Miejscowe zastosowanie glikokortykosteroidów
Glikokortykosteroidy (GKS), stosowane miejscowo, należą obecnie do preparatów charakteryzujących się najwyższą skutecznością w leczeniu wielu chorób związanych ze stanami zapalnymi skóry.
Na rynku dostępna jest obecnie bardzo szeroka gama różnego rodzaju preparatów, o zróżnicowanym stężeniu oraz sile działania, stąd też bardzo ważny jest ich odpowiedni dobór, w zależności od problemu. Wielokrotnie wymaga to od lekarza dużej wiedzy oraz doświadczenia, a przede wszystkim, postawienia prawidłowej diagnozy.
Główne właściwości, dla których stosuje się GKS, to przede wszystkim działanie przeciwzapalne, antyporoliferacyjne a także immunosupresyjne.
Mechanizm działania GKS
Rozwój nauki przyniósł wiele odpowiedzi dotyczących samego mechanizmu działania GKS. Po przeniknięciu przez błonę komórkową, wchodzi on w połączenie z receptorem cytoplazmatycznym i w tej formie, przemieszcza się do jądra komórkowego, gdzie po kontakcie z DNA komórki, wywołuje określoną sekwencję, jako odpowiedź na GKS. W konsekwencji dochodzi do zahamowania lub pobudzenia transkrypcji określonych genów.
Sposób działania
Głównym powodem zastosowania GKS, jest ich silne oddziaływanie przeciwzapalne, co jest konsekwencją aktywowanych przez nie procesów. Przede wszystkim, dochodzi do skurczy naczyń krwionośnych, a tym samym, do zmniejszenia ich przepuszczalności. GKS mają również wpływ na procesy, które powodują zahamowanie syntezy cytokin pozapalnych. Ponadto, zwiększona zostaje aktywność endonukleaz jednocześnie hamując migrację makrofagów oraz proliferację limfocytów T i B, odpowiedzialnych za stan zapalny w organizmie. Dodatkowo, GKS mają działanie regulacyjne, w stosunku do funkcji eozynofilów, poprzez zapobieganie ich degranulacji i uwalniania przez nie białek cytotoksycznych. Komórki Langerhansa zaczynają pracować w sposób nieprawidłowy, co wiąże się ze zmniejszeniem aktywności fibroblastów. W konsekwencji GKS mają silne, immunosupresyjne działanie, hamujące procesy zapalne w komórce.
Glikokortykosteroidy w dermatologii, fot. shutterstock
Działanie lecznicze i terapeutyczne
GKS, dzięki wyżej opisanym oddziaływaniom, posiadają wiele cech świadczących o ich skuteczności terapeutycznej. Istotna jest bowiem budowa chemiczna, a mianowicie modyfikacje naturalnej cząsteczki hydrokortyzonu. Rozwój technik chemicznych i laboratoryjnych, pozwolił na uzyskanie wielu syntetycznych preparatów, poprzez zmiany w ilości wiązań cząsteczek komórkowych, bądź dołączenie konkretnych grup innych cząsteczek.
Ponadto ważne jest podłoże, jakie jest nośnikiem dla samego steroidu. Swoje zastosowanie znalazły tutaj maści, kremy, lotiony i różnego rodzaju roztwory, które cechują się zróżnicowanymi zdolnościami do przenikania przez błony śluzowe. Dodatkowym aspektem obecnie stosowanych podłoży są ich właściwości kosmetyczne i pielęgnacyjne, dzięki którym, stają się one bezpieczniejsze. Ponadto gotowe preparaty zawierają dodatki, takie jak kwas salicylowy, dziegcie, noemecyna, klotrimazol i wiele innych, które mają na celu zwiększenie skuteczności działania steroidu.
Zastosowanie
GKS powinny być bezwzględnie stosowane zgodnie ze wskazaniami lekarza zlecającego. To specjalista decyduje o dawce, częstości stosowania, miejscu aplikacji. Podstawami do określenia wyżej wymienionych zaleceń, są czynniki takie jak diagnoza, na której opiera się cały proces leczenia, współpraca pacjenta z lekarzem, wieku pacjenta jak również od uwarunkowań genetycznych, chorób współistniejących czy alergii i uczuleń na poszczególne składniki zalecanego preparatu.
Lista schorzeń, dermatologicznych, w których skuteczna jest terapia z wykorzystaniem leków z grupy GKS, jest bardzo długa. Począwszy od dermatoz, chorób zapalnych, poprzez choroby hiperprolioferacyjne, aż do schorzeń dermatologicznych u podłoża których leżą zaburzenia autoimmunologiczne.
Do najczęściej wymienianych schorzeń należą więc: łuszczyca, wyprysk kontaktowy i potnicowy, neurodermit, świerzbiączka, atopowe zapalenia skóry, bliznowce, toczeń rumieniowaty, bielactwo, łysienie plackowate, sarkoidozę a nawet łojotokowe zapalenie skóry.
Metody zastosowania
Terapia GKS może mieć dwojaki charakter. Pierwsza z nich charakteryzuje się naprzemiennym stosowaniem GKS silnego oraz GKS słabszego. Nie bez powodu nazywana jest więc terapią ciągłą.
Dużo więcej kombinacji jest możliwych z wykorzystaniem metody przerywanej, która charakteryzuje się różnymi kombinacjami zastosowania GKS silniejszego i słabszego oraz bazy. Można mówić o konfiguracji naprzemiennej, gdzie stosuje się jeden dzień GKS a w drugi bazę, konfiguracja trzydniowa (3 dni GKS, 3 dnia baza), weekendowa (dwa razy w tygodniu stosuje się GKS, w resztę dni bazę) oraz pulsowa (GKS 3 razy co 12 godzin na tydzień, w pozostałe dni baza).
W zależności od diagnozy, GKS jaki konieczny jest do zastosowania oraz wrażliwości pacjenta, lekarz dobiera odpowiednią metodę.
Co z efektami ubocznymi?
Leczenie GKS, podobnie jak każdy inny rodzaj terapii, niesie za sobą ryzyko związane z wystąpieniem powikłań. Nie zmienia to jednak faktu, że dzisiejsze preparaty konstruowane są w taki sposób, by cechowała je nie tylko wysoka skuteczność jak również wysoki poziom bezpieczeństwa.
Do najczęściej spotykanego powikłania wynikającego z faktu, iż GKS oddziałują na spłaszczenie błony skórno - naskórkowej, jest ścieńczenie skóry w miejscu zastosowania. Ponadto, może dojść do powstania rozstępów, przebarwień, odbarwień, trądziku, owrzodzeń, teleangiektazji, czy alergii kontaktowej.
W przypadku dzieci
W związku ze zmianami anatomicznymi, w strukturze skóry u dziecka, przy zastosowaniu GKS, zachować należy niezwykłą ostrożność. Skóra dzieci jest cieńsza i bardziej wrażliwa, a często reakcja na zastosowany GKS może być nieadekwatna, stąd nie zaleca się stosowania GKS u wcześniaków czy noworodków. Ponadto, koniecznie należy zachować ostrożność przy zastosowaniu GKS na skórę twarzy u dziecka, która stanowi bardzo delikatny element całej jej struktury. [1]
