Alergia kontaktowa jest specyficzną reakcją organizmu na kontakt z substancją chemiczną. Taka reakcja jest wynikiem „błędnie zaprogramowanego” układu immunologicznego, który w toku rozpoczynania procesu reakcji alergicznej nie wykorzystuje przeciwciał a jedynie limfocyty. Wykwity powstałe w wyniku reakcji zapalnej przechodzą odpowiednio fazy rozwoju po czym ulegają zanikowi. W sytuacjach trwałego narażenia na działanie alergenu, może dojść do przewlekłego alergicznego zapalenia skóry.
Spis treści:
- O co chodzi dokładnie?
- Alergia kontaktowa w populacji
- Co nas uczula najbardziej?
- Niepokojące obawy
- Diagnostyka
- Postępowanie terapeutyczne
Poruszając temat alergii kontaktowej, już na wstępie można napotkać pewne nieścisłości, wynikające bezpośrednio z terminologii jaka jest stosowana do określenia pewnego stanu klinicznego. Alergia kontaktowa jest bowiem nadwrażliwością organizmu, wynikającą z nieprawidłowości w reagowaniu układu immunologicznego. Często jednak można spotkać się z określeniem, takim jak alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (ACD), które uważane jest niekiedy za synonim alergii kontaktowej, jednak nie można postawić znaku równości pomiędzy tymi pojęciami choćby dlatego, że alergia kontaktowa jest specyficzną reakcją organizmu natomiast ACD, to zespół objawów, które są manifestacją alergii.
O co chodzi dokładnie?
Alergia kontaktowa jest odpowiedzią „błędnie skonfigurowanego” układu odpornościowego, na substancje chemiczne o małej masie cząsteczkowej lub proteiny, pojawiającą się podczas kontaktu danego czynnika ze skórą. Najważniejszym elementem, od którego rozpoczyna się aktywowanie procesu reakcji alergicznej są limfocyty, czyli komórki odpowiedzialne za rozpoznanie alergenu, jaki przenoszony jest na cząsteczce, która ma kontakt ze skórą. Ważną z klinicznego punktu widzenia, kwestią jest to, że w generowaniu reakcji alergicznej w przypadku alergii kontaktowej, nie biorą udziału antygeny, co odróżnia alergię kontaktową od innych typów reakcji alergicznych (jak choćby alergia atopowa).
Alergia kontaktowa w populacji
Jak wynika z danych epidemiologicznych, około 40% dorosłych oraz 20% do 30% dzieci, może borykać się z problemem alergii kontaktowej. Dane te uzyskano na podstawie badania klinicznego na populacji generalnej, z wykorzystaniem testu płatkowego. Co więcej, zauważono tendencję do większej ilości reakcji alergicznych w krajach rozwijających się (nawet do 36%), przy czym Polska, zdecydowanie zalicza się do tej grupy, z wynikiem 21% reakcji alergii kontaktowej wśród uczniów szkół podstawowych, w wieku 13 do 15 lat. Odnosząc się do gruntu polskiego, warto zwrócić również uwagę na rosnącą tendencję wraz z wiekiem badanych, gdzie u młodzieży w wieku 18 do 19 lat, odnotowano 28% przypadków wystąpienia alergii kontaktowej.
Co nas uczula najbardziej?
Polska nie pozostaje osamotniona w badaniach na temat tego, co nas uczula najbardziej, gdyż podobnie jak w całej Europie, najczęstszą przyczyną wystąpienia alergii kontaktowej jest nikiel, który wywołuje reakcję aż u 17% dorosłych i 10% młodzieży. W zdecydowanej większość, bardziej podatne na uczulenia na nikiel są kobiety, choć ogólna skala zjawiska jest na tyle duża, że stanowi znaczący problem w kontekście zdrowia publicznego, gdyż szacunkowo około 60 milinów mieszkańców Europy jest uczulonych na nikiel.
Alergia kontaktowa, fot. panthermedia
Kolejnym, najbardziej uczulającym czynnikiem, stosowanym do konserwowania szczepionek, kosmetyków oraz wielu innych produktów, jest tiomersal. Można go również spotkać pod nazwą timerosal czy mertiolat. Szacuje się, że około 5% dorosłych jest uczulonych na tę substancję. W przypadku dzieci i młodzieży sprawa ma się nieco inaczej, gdyż tyle o ile u dzieci stwierdza się reaktywność alergiczną na timerosal u 0,8% badanych, o tyle wśród młodzieży pomiędzy 15 a 18 rokiem życia aż u 18%. Specjaliści dopatrują się tutaj sukcesywnej przebudowy układu immunologicznego, właśnie w tym przedziale wiekowym, tłumacząc tak znaczącą różnice w badaniach.
Ponadto, przeprowadzono badania mające na celu wykazanie wystąpienia reakcji alergicznych po podaniu szczepionek, w których timerosal zastosowany został jako konserwant, u osób, u których stwierdzono testami płatkowymi alergię. W ramach wniosków, nie stwierdzono działań niepożądanych, wynikających z obecności tej substancji w szczepionce, która podawana była zgodnie z zaleceniami producenta (domięśniowo).
Innym rodzajem substancji wywołujących najczęściej reakcje alergii kontaktowej są substancje zapachowe, które uczulają łącznie około 16% populacji. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że pod nazwą „substancje zapachowe” kryje się bardzo duża liczba różnych preparatów i substancji, które stosowane są między innymi do produkcji perfum.
Ponadto w Standardach Europejskich, oprócz niklu, timersalu oraz substancji zapachowych, wymieniono około 23 innych substancji, najbardziej uczulających Europejczyków.
Niepokojące obawy
Alergia kontaktowa to przede wszystkim wykwity skórne, które z upływem czasu ulegają przemianom lub zanikowi. W pierwszej fazie pojawia się obrzękowo - rumieniowa zmiana, w miejscu kontaktu skóry z alergenem. Jeśli jest to obszar, gdzie tkanki są luźne (np. na powiece), obrzęk może być bardzo znaczny. W drugiej fazie dochodzi do pękania pęcherzyków powstałych wskutek reakcji zalanej i sączenia treści. Trzecia faza to tworzenie się strupa, a jeśli dojdzie do zainfekowania i pojawienia się wtórej infekcji, strupy mogą mieć charakter ropny, lub też przybierać barwę czerwoną lub czarną. Kolejna faza - faza złuszczania, związana jest z naturalnymi właściwościami organizmu do regeneracji, czyli skóra, która miała kontakt z alergenem zostaje oczyszczona i oddzielona od tkanek zregenerowanych, po czym ulega złuszczeniu jako martwy naskórek. Ostatnia faza to faza gojenia, w której to pojawia się rumień resztkowy na obszarze wystąpienia zagojonych pęcherzy.
W przypadku przewlekłej reakcji, kiedy kontakt z alergenem jest powtarzany lub trwa nieprzerwanie w sposób ciągły (np. w pracy zawodowej), obserwowane zmiany mają nieco inny charakter. W obrębie stwardniałego naskórka obserwuje się nieprawidłowy i przyspieszony proces rogowacenia jak również nadżerki, pęcherze, strupy i obrzęki, które występują jednocześnie. Dodatkowo, w sytuacji przewlekłego narażenia na alergen, można spodziewać się objawów wtórnych, które manifestują się pojawieniem się zmian w innych obszarach ciała, niż miejsce bezpośrednio narażone na kontakt z alergenem.
Diagnostyka
Alergię kontaktową podejrzewać można w sytuacji, kiedy opisane wyżej zmiany pojawią się nagle i mają ostry przebieg, jak również w sytuacji przewlekłego występowania tego typu zmian, które ograniczone są do jednej okolicy ciała. Podstawą diagnostyczną jest badanie przedmiotowe, szczególnie zwrócenie uwagi na miejsca, które nie są odsłonięte, jak również zebranie szczegółowego wywiadu z pacjentem. Ważne, by w procesie diagnostycznym wykluczyć inne możliwości, jakie mogą być przyczyną powstawania tego typu zmian.
Co więcej, trudności diagnostyczne wynikają z tego, że alergia kontaktowa może być powikłaniem po innych schorzeniach, jak również może wystąpić jednocześnie z inną chorobą skórną (np. z trądzikiem).
Testy płatkowe są podstawowym narzędziem diagnostycznym w alergii kontaktowej. Są one bezpieczne, gdyż nie narażają pacjenta na kontakt z dużą ilością alergenów, jak również wykazują się dużą czułością i swoistością. Każdy pacjent, u którego podejrzewa się alergię kontaktową, może zostać poddany testom płatkowym, gdyż ryzyko powikłań w związku z przeprowadzeniem tej procedury diagnostycznej jest bardzo małe.
Alergia konatkowa, fot. panthermedia
Postępowanie terapeutyczne
Proces leczenia opiera się przede wszystkim na zidentyfikowaniu alergenu, który powoduje reakcje alergii kontaktowej. Kiedy już znane są nam źródła, konieczne będzie świadome unikanie alergenów oraz produktów, w których są one zawarte. Niezwykle ważna jest więc edukacja pacjenta i przekazanie mu wszelkich wskazówek dotyczących odpowiedniego postępowania jak również natury alergenu, na jaki uczulony jest pacjent. Bardzo ważne jest również kontrolowanie czy wiedza przekazana pacjentowi została przez niego przyswojona i czy wdraża ona poszczególne zasady w życie.
Z farmakologicznego punktu widzenia, w stanach ostrych, stosuje się kortykosterydy do zastosowania miejscowego, w postaci roztworów, maści lub żelu. W sytuacjach, kiedy rozpoznane zostaje alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, podstawą w leczeniu stają się glikokortykosterydy, których skuteczność udokumentowana została niejednokrotnie w badaniach. Warto jednak zaznaczyć, że stosowane zarówno miejscowo jak i doustnie glikokortykosterydy, sprawdzają się w krótkoterminowych terapiach.
Do innych metod terapeutycznych zalicza się fototerapię, z wykorzystaniem immunosupresyjnego działania promieniowania ultrafioletowego. Jest to metoda, którą podejmuje się w sytuacjach, kiedy u pacjenta stwierdza się oporność na kortykosterydy. [1]
